- ТУРК ИРГЭНИЙГ БАРИВЧЛАХ ГЭСЭН ОРОЛДЛОГО ЗАСГИЙН ГАЗАРТАЙ ШУУД ХОЛБООТОЙ -
УИХ-ын гишүүн, УИХ дахь Ардчилсан намын бүлгийн дарга Д.Эрдэнэбаттай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-АН болон УИХ дахь АН-ын бүлгээс Засгийн газрыг огцруулна гэж сүрхий мэдэгдэл хийгээд таг чимээгүй болсон. Засгийн газрыг огцруулах ямар шалтгаан байна вэ?
-Засгийн газрын үйл ажиллагаанд ноцтой хэд хэдэн доголдол дараалан гарсан. Өөрөөр хэлбэл Монгол Улсын Үндсэн хууль болон Монгол Улсын хуулиудыг зөрчсөн. Үүнтэй холбогдуулан АН-ын бүлэг тухайн цаг үеийн нөхцөл байдалтай уялдуулан дүгнэлт хийж, мэдэгдэл гаргасан. Сөрөг хүчний зүгээс хийж буй үйл ажиллагаа нь ард түмний санаа бодлыг төлөөлж байгаа гэсэн үг. Түүнээс зөвхөн АН-ын бүлгийн гишүүдийн улс төр гэж ойлгож болохгүй. Сүүлийн үед хараад байхад Монгол Улсын улс төрийн нөхцөл байдалд тулгамдсан асуудлууд олон боллоо. Нэг үгээр хэлбэл улс төрийн нөхцөл байдал туйлын ярвигтай болж байна гэж ойлгож болно. Учир нь үнэмлэхүй олонход 2016 оны сонгуулиар ард түмэн асар их итгэл хүлээлгэсэн. Хэдийгээр Ардчилсан нам эдийн засгийн хүндрэлтэй цаг үеийг туулан эрх барин ажиллаж байсан ч тухайн үеийн МАН-ын сурталчилгаа ард түмнийг асар том хүлээлт рүү түлхсэн. МАН төрийн эрх бариад бүрэн эрхийнхээ талаас илүү хувийг өнгөрөөлөө. Одоо гурав дахь жил рүүгээ орлоо. Энэ хугацаанд юу өөрчлөгдөв гэдэг ойлголтыг ард түмэн тэртээ тэргүй авчихсан. Үүнийг ярих нь илүүц. Тиймээс бид мэдэгдлээ гаргасан юм. Мэдэгдэлд УИХ, Засгийн газрын үйл ажиллагаанаас эхлээд бүхий л зүйл нь төрийн ажил тасалдалгүй явуулахад доголдол үүсгэж байна гэдгийг анхааруулан хэлж байгаа юм. Ялангуяа УИХ, Засгийн газрын үл ойлголцол, түүнээс гарч буй сөрөг үр дагаврууд нийгмийн итгэлийг бүрэн алдагдуулж байна шүү гэдгийг анхааруулсан. Тэр үед ямар байдал үүссэн бэ гэдгийг эргээд харцгаая.
Үнэхээр нийгмийн бухимдлыг төрүүлсэн, нийгэмд зайлшгүй мэдээлэх шаардлагатай онцгой нөхцөл үүссэн. Эрх баригчдын амлалтын талаар ярихаа больё, түвэг. Ардын намын амлалт аман доторх хий болоод дууссан. Ард түмэн дүн тавина. Тухайн үед яасан гэхээр хүний эрхтэй холбоотой Үндсэн хуулийн том зөрчил гарсан. Турк иргэнийг баривчлах гэсэн оролдлого Засгийн газартай шууд холбоотой.
-Гэхдээ асуулга тавиад байхад Засгийн газар өөрсдийгөө холбоотой гэж огт дуугарахгүй байгаа шүү дээ?
-Засгийн газар энэ хууль бус үйл ажиллагаатай холбоотой. Засгийн газарт шаардлага хүргүүлсэн ч одоо болтол хариу алга. Хоёр дахь нь төрийн албаны завхрал. Төрийн албаны завхрал гэдгийг энгийн үгээр хэлэхэд аллага, авлига хоёртой холбоотой асуудал. Төрийн хариуцлагатай албан тушаалтнууд ажлынхаа байранд согтуурч нэг нөхрийнхөө аминд хүрнэ гэдэг бол төрд итгэх ард түмний итгэлийг үгүй болгож байгаатай адил. 60 тэрбумтай холбоотой асуудал байна.
Ийм мэдлэг, боловсролгүй, салбарын чиглэлгүй хүмүүсийг улс төрийн намын харьяалал, танил тал, нутаг нугаар нь харж төрийн албанд шургуулсантай холбоотой асуудал. Аливаа зүйлийн эх суурь юунаас эхэлсэн бэ гэдгийг бид харах ёстой. Үүнээс үүдсэн гажуудал. Төр засаг тогтвортой ажиллах ёстой гэдэгтэй санал зөрөлдөж байгаа хүн байхгүй. Гэхдээ тогтвортой гэхээсээ илүүтэй зөв ажиллах ёстой юм. Зөв ажиллахгүй, аллагатай, авлигатай, хулгайтай байгаа засгийг тогтвортой ажиллуулна гэдэг нь юу л бол. Хэн ч тэвчиж болшгүй асуудал. Монголын түүхэнд өмнө нь ийм арчаагүй зүйл хэзээ ч гарч байгаагүй. Үе үеийн Засгийн газарт сайнтай, муутай олон л зүйл байсан. Гэхдээ ийм байдалд хэзээ ч хүрч байгаагүй. Бид үүнийг зөвтгөж болохгүй.
Одоо Эрдэнэт үйлдвэр 100 гаруй сая ам.долларын өрөнд орсон асуудал яригдаж байна. Энэ Монгол Улсад учирсан бодит хохирол мөн. Монгол Улс төлөх үүрэг хүлээлгэсэн үү, хүлээлгэсэн. Мөн л албан тушаалтнуудтай холбоотой. Ийм зүйл гарчихаад байхад сөрөг хүчин дуугүй байх эрхгүй. Үүнийг нь мэдсээр байж Их хурал авч хэлэлцэхгүй байгаа нь буруу. УИХ-ын ээлжит бус чуулганыг хуралдуулна, хуралдуулахгүй гээд одоо болтол маргалдаад сууж байна. Ээлжит бус чуулган зарлан хуралдуулна гэдэг тийм хүнд асуудал биш. Ялангуяа ээлжит бус чуулганыг хүний эрхийн зөрчил гарсны дараа, төрийн албанд аллага болсны дараа шууд хуралдуулах эрх нь УИХ-ын даргад байсан ч өдийг хүртэл юу ч хийсэнгүй. Үүнийг нь бид яагаад зөвтгөх ёстой юм бэ. Ийм үнэ цэнэгүй болсон төрийг бид яагаад хаацайлж суух ёстой гэж. Асуудлын учир нь үүндээ л байгаа юм.
Засгийн газрыг огцруулахгүй гэж байгаа бол ёс зүйгүй, түмний итгэлийг эвдсэн УИХ өөрөө тарах ёстой
-Засаг солигдоод үр дүн яаж эргэнэ гэж. Өмнөх Засгийн газраа хангалтгүй ажиллалаа гээд огцруулсан. У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар байгуулагдаад нэг жил боллоо. Үр дүн гарахгүй байгаа юм уу?
-Үр дүн гарсан уу, үгүй юу гэдгээр нь ард түмний дунд асуулга хийчихье. Нэг жил гэдэг бага хугацаа биш. Зөв ажиллаж чадвал олон сайхан зүйлийг хийж чадах цаг хугацаа. Харамсалтай нь энэ цаг хугацаагаа зүгээр л алдчихсан. Эцсийн үр дүн жилийн дараа гарахад хариуцлагын оронд юу яригдаж байгааг харж байгаа биз дээ. Анх АН-ын бүлэг У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрыг хариуцлагатай ажиллуулахын тулд дэмжсэн. Хэд хэдэн шаардлага тавьсан ч харамсалтай нь нэг нь ч биелсэнгүй. Үүний зэрэгцээ удаа дараагийн хариуцлагагүй үйлдэл гарсан нь энэ Засгийн газрыг яаж ч зөвтгөх аргагүй болгосон. У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар бүтэн жилийн хугацаанд олон сайхан төсөл ярилаа. Даанч үр дүн алга. Засгийн газраас гарч буй үйлдэл болгон нь энэ төрд сөрөг үр дагавар авч ирсэн. Засгийн газар үүнийгээ ойлгох ёстой. Ойлгоод өөрсдөө огцрох ёстой юм. Хатуу бөгөөд үнэн гэвэл энэ л байна.
Монголчууд төрөө харж амьдардаг. Төрөөс гуйхаас илүү өөрсдөө болгоё, бүтээе гэсэн нь олон бий. Төр нь шударга байж чадаагүй байж нийгмээс шударга ёс нэхэх нь утгагүй зүйл. Үүнийгээ ойлгоод ёс зүйн хариуцлага хүлээгээд огцрох нь өөрсдийнх нь яриад байгаа шударга ёсонд нийцнэ. Тэртээ тэргүй ажил явахаа болилоо. Нэг жил гаруйн хугацаанд хэнээс юу хүлээх юм. Их хурал нь хаацайлаад чимээгүй суугаад байж болохгүй. Эрх баригчдын өнөө олон шударга гишүүд нь хаана яваа юм бэ. Хэрэв Засгийн газрыг огцруулахгүй гэж байгаа бол ийм ёс зүйгүй, түмний итгэлийг эвдсэн УИХ өөрөө тарах ёстой. Төрийн түшээдийн хэлж буй үг бүр үнэ цэнэгүй болж, итгэдэг хүнгүй болсон. Үүнийг мэдэрч байгаа хэдэн хүн байна вэ. Би 2020 он бушуухан болоосой гэж хүсч байна. УИХ тарчихвал 2019 онд сонгууль хийгээд энэ төрийг өөрчлөөсэй гэж бодож байгаа. Энэ ганцхан Эрдэнэбатын хүсэл биш.
-Эдийн засаг ингэж мундаг өсч байна гэсэн сурталчилгаа их л явах юм байна шүү дээ?
-Эдийн засгийн өсөлтийн тухай олон удаа ярилаа. Өнөөдөр ард түмний амьдрал сайжирсан нь хаана байгаа юм. Ажлын байр хумигдаж, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ өдөр ирэх бүр нэмэгдэж байна. Үүнийг нь амьдрал сайжирч байна гэх үү.
Энэ балмад зүйлсээ зөвтгөх гэсэн зүйлийг олон янзаар рекламдаж байна. Тэгэх тусмаа өөрсдийгөө эвгүй байдалд оруулж байгаагаа ойлгохгүй юм. Үүнийг ойлгуулах эхний алхам нь багш нарын ажил хаялт болж байна гэж харж байгаа. 2018 оны улсын төсвийг хэлэлцэж байхад бүлгийн даргын хувьд би хатуу сануулга өгч байсан. “Багш нарын цалин амьдралд нь хүрэлцэхгүй байгаа нь үнэн шүү дээ. Та нар зүгээр 15 хувь нэмчих л дээ. Урамшуулал олгоно гэж багш нарыг битгий хуур. Урамшуулал чинь нэг удаагийнх. Үүний оронд багш нарынхаа цалинг нэмчихвэл амьдралаа залгуулахад дэм болно” гэхэд “Үгүй ээ. ОУВС зөвшөөрөхгүй байгаа учраас урамшуулал гэж олгож байгаа” гэдэг тайлбар өгсөн. Одоо нөхцөл байдлыг хар. Би багш нарыг ойлгож байгаа. Багш нарын цалинг нэмэхийн өмнө чадваргүй багш нараа яах юм гэж яриад байна лээ. Гэхдээ өнөөдөр энэ багш нарын цалин амьдралд нь хүрэлцэхгүй байгаа юм. Аргаа ядаад ажил хаялт зарлаж байна шүү дээ.
Гадна дотны өр зээл гээд ярьж байна. Үе үеийн Засгийн газруудын тавьсан өр зээл болохоос ганцхан Ардчилсан намд бурууг тохоод нэмэргүй гэдгийг хүн бүр ойлгодог болсон. Өрийг өрөөр хааж байгааг нь хүн бүр мэдэж байна. Гоё сайхан үгээр бие биенээ хуураад яахав. Хүний сэтгэл үгээр хооллодог болохоос хүний амьдрал үгээр хооллодоггүй байхгүй юу. Бид хэдэн удаа сэтгэлийг нь үгээр хооллох юм. Ажилгүй иргэдийн тоо өдрөөс өдөрт нэмэгдэж, гадагшаа явж ажил хийх гэсэн залуус хэдэн хоногоор дугаарлан зогсож байгаа нь бидний өмнө тулгамдсан асуудал мөн биз дээ. Оюу толгой, Таван толгой, уул уурхай гээд ирээдүйд бидний хийх ажил асар их. Энэ төслүүд нь яваасай гэж хүн бүр хүсч байгаа. Харамсалтай нь эдийн засгийн үр ашиг хүрттэл хол харагдаад байгаа юм биш үү. Хүн бүрийг ажлын байраар хангаж, хүн бүрийг гэдэг цатгалан явуулдаггүй юм аа гэхэд яаж ходоод хоосон амьдрахгүй байх вэ гэдэгтээ тулчихаад байна. Үүнийг ойлгож байгаа нь хэд байна вэ.
Өнөөдрийн бодит нөхцөл байдал чинь ийм болсныг яагаад олж харахгүй байгаа юм бэ. Хэвлэлд мөнгө цацаад өөрсдийгөө магтуулж болно. Даанч энэ чинь үнэ цэнэгүй болчихлоо шүү дээ. Ард түмэн чинь цөхөрсөн байна гэдгийг ойлгохгүй байна уу. 65-уулаа болоод бүх асуудлыг шийднэ гэж итгэсэн ард түмний итгэл байхгүй болчихож. 65-ын бүлгээ хоёр хувааж Засгийн газар, Их хурал хоёрыг үл ойлголцол, хэрүүл рүү түлхэн Монгол Улсыг үнэ цэнэгүй болгосон буруугаа хэнд тохох гээд байгаа юм. Тиймээс одоо тарсан нь дээр. Ардчилсан нам төрийг тогтворгүй болгох гээд байна гэдэг. Үнэндээ Ардчилсан намаас хамаарч байгаа зүйл юу ч байхгүй. Харин ч Ардчилсан нам ард түмний дуу хоолойг төрд хүргэж байгаа. Хүргэх ёстой үүрэг нь юм.
Ээлжит чуулган хаяанд ирчихлээ. Чуулганы эхэнд энэ шаардлагаа бид шууд тавина. Энэ төр чинь үнэ цэнэгүй болчихлоо. Энэ төрд чинь аллага гарчихлаа. Энэ төрд чинь авлигагүй бол юу ч явахаа болилоо. Боловсрол, эрчим хүчний салбараа хар. Одоо болоо юм биш үү. Жил гаруйн хугацаанд юу хийнэ гэж ард түмэнд худлаа ярих юм. Ядаж хэдэн км зам, жижиг дунд үйлдвэр, ганц том төсөл хөдөлгөчихсөн бол хүн горьдох юмтай үлдэнэ ээ дээ. 2019 онд юу амжуулж, 2020 онд юу гэж худлаа ярьж сонгуульд орох юм бэ.
-Хаана хаанаа л аль ч нам гэлтгүй адилхан юм биш үү?
-Эдийн засаг гүн хямралд байхад бид өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнийг өсгөлгүй, ажлын байрыг нь хумилгүй, гэртээ таван төгрөгний орлоготой харих боломжоор нь хангаж явсан нь өнөөдөр зөв гэдэг нь харагдаж байна. Өөр юу хэрэгтэй гэж. Ард түмэн олон зүйл хүсдэггүй. Тэглээ гээд бид “Та нарыг өлсгөөгүй” гэж зарлаагүй шүү дээ. Энэ чинь тусгаар улс, үндэсний эрх ашиг гэж байдаг юм. Үндэсний аюулгүй байдал гэж байдаг. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд нь төрийн гурван өндөрлөг багтдаг. Тэд нэгдмэл шийдвэрт хүрч чадахгүй байгааг түмэн олноороо харж байна. Энэ гурав нь хааш хаашаагаа хараад суучихсан юм. Нэгэнт одоо ажил явахгүй юм чинь дараагийн сонгуулиа эртхэн явуулцгаая. Энэ төрийг дахин шинээр бүрдүүлсэн нь дээр.
-Бензин шатахууны үнэ аажмаар нэмэгдэж байна?
-Бензиний үнэ долоо хоногийн өмнө дахин 30 төгрөгөөр нэмэгдчихлээ. Он гарсаар 3-4 удаа үнэ нэмсэн. Цөөхөн хүн амтай Монгол Улс стратегийн бүтээгдэхүүндээ дандаа сөхөрч унадаг. Ядуу ард түмнээ дахиад нугалаад хаячихлаа. Үүнийг зөвтгөх гээд оролдоод байх юм. Зах зээлийнхээ жамаар явдаг зүйл гэж бий. Иргэд, үндэсний аюулгүй байдлынхаа төлөө зайлшгүй анхаарч хийх гэж төрийн ёстой бодлого байдаг. Одоо нэг жил зургаахан сар үлдлээ. Найдах зүйл үнэндээ үлдсэнгүй.
-Нефть боловсруулах үйлдвэрээ барьчих юмсан...
-Монгол Улс өөрсдийнхөө түүхий нефтийг өөрсдөө боловсруулах нь монголчуудын эрх ашиг гэдэгтэй өнөөдөр ч би санал нэг байдаг. Нефть боловсруулах үйлдвэрийг гацаах, зогсоох талаар би ямар ч мэдэгдэл хийдэггүй. Учир нь энэ зовлонг би мэднэ.Нефть боловсруулах үйлдвэр барихын тулд хоёр том хөрштэйгөө ойлголцож байж хийнэ. Ойлголцол байхгүй бол нефть боловсруулах үйлдвэр байгуулахад хүнд. Энэ нөлөөллийг арилгах Засгийн газрыг бодлого байсан уу, үгүй юу гэдгийг мэдэхгүй байна. Нефть боловсруулах үйлдвэр баригдаасай гэж бодож байна. Эсэргүүцэж болдоггүй, улс төржиж болдоггүй сэдэв гэж бий. Ялангуяа стратегийн том үйлдвэрийг барихад бид ямар нэгэн улс төрийн өнцөг хэзээ ч гаргаж болохгүй. Ган, зэс, нефть боловсруулах үйлдвэр бол Монгол Улсын заавал барих ёстой стратегийн үйлдвэрүүд. Үүнийг хийхэд Монголын эрх ашгаас гадна геополитикийн хөршүүдтэйгээ ярилцах ёстой. Тэдэнтэй ойлголцвол бид юу ч хийж чадна.
Засгийн газар бүтээн байгуулалтууд эхэллээ гэж байна. Эхэлж болно. Хамгийн гол нь ямар хөрөнгөөр вэ. 2012-2016 онд бид хэн нэгний хараат байлгүй энэ бүгдийг хийсэн. Цементийн үйлдвэр, эрчим хүчний эх үүсвэрийн бүтээн байгуулалтууд, дэд бүтэц замыг бид өөрсдийн дотоодын хүчээр хийсэн. Өнөөдөр манайд орж ирж буй хөрөнгө оруулалт нь нэг улсын хараат болох эрсдэл рүү явж байгаа. Нэг улсаас хэт хараат хөрөнгө оруулалт орно гэдэг нь ирээдүйд үндэсний аюулгүй байдалд сөрөг үр дагавар хүргэх аюултай. Засгийн газрын зарлаж буй хөрөнгө оруулалтууд нь нэг улсаас хараат хөрөнгөлөлттэй зээл болж 1.5 тэрбум ам.долларын хэмжээнд хүрлээ. Бид Чингис бондын 1.5 тэрбум ам.долларыг олон улсын хөрөнгийн биржээс босгоход эдийн засгийн хараат санхүүгийн эрсдэл байгаагүй юм. Монголд энэ бодлого алдагдсан байна.
-Та 2020 оноос өмнө дахин сонгууль явуулах ёстой талаар хэдэнтээ дурдлаа. Дахин сонгууль бүү хэл Хэнтий аймгийнхаа ганц тойрог дээр нөхөн сонгууль явуулчихаж чадахгүй байна шүү дээ?
-Намрын чуулган эхлээд долоо хоногийн дотор Үндсэн хуулийн Цэцийн дүгнэлтийг хэлэлцэх ёстой. Цэцийн дүгнэлт Их хурлаар орох үед өөрийн байр суурийг илэрхийлнэ. Бүлгээрээ энэ асуудлыг яриагүй байгаа. Ер нь бол төрийн албан хаагч төрд тангараг өргөсөн хүн байдаг юм. Сонгуулийн тухай хуулинд төрийн албан хаагч сонгуульд нэр дэвшихээр бол зургаан сарын өмнө төрийн албанаас чөлөөлөгдөх хүсэлтээ өгөх тухай байдаг. Сонгуулийн тухай хуулийг хэлэлцэж байхад би өөрийн байр суурийг илэрхийлж байсан.
Төрд тангараг өргөсөн төрийн албан хаагч нэг бол иргэн болох нөгөөх нь төрд үнэнчээр зүтгэх л сонголт бий. Төрийн албыг улс төртэй хутгаж хэрхэвч болохгүй. Тэр тусмаа төрд тангараг өргөсөн хүн төрдөө л үйлчлэх ёстой болохоос ийм холбиромтгой байж болдоггүй юм. Зам, тээврийн хөгжлийн яаман дээр болсон аллага улстөржилтөөс болсон. Төрийн албыг улс төржүүлсний хар гай ингэж гарч байгаа юм. Төрийн албаны мерит зарчим байхгүй гэдэг нь ингээд нотлогдож байгаа юм. Төрийн албан хаагч, жирийн иргэн, улстөрч гурав өөр. Жирийн иргэн, улстөрч хоёрын сонгогдох эрх нь нээлттэй. Төрийн албан хаагч төрд тангараг өргөсөн бол улстөржих эрхгүй хүн. Төрийн бодлогыг хэрэгжүүлэхийн тулд чадалтай боловсон хүчин байх үүрэгтэй. Төрийн албаар дамжиж улстөрч болно гэдэг хаалгыг үүрд хаах ёстой. Тиймээс Цэцийн шийдвэрийг би зөв гэж харахгүй байгаа. Үндсэн хуулинд төрийн албан хаагчийн зарим эрхийг түдгэлзүүлж болдог.
Цэц үүнийг анхаарч үзээгүй нь буруу. Хувь хүн жирийн иргэн байх уу, улстөрч байх уу, эсвэл төрд зүтгэдэг жинхэнэ төрийн албан хаагч байх уу гэдэг сонголтоо хийх ёстой юм. Төрийн албан хаагч нь өөрөө суучихаад Цэц дээр зарга мэдүүлээд явах юм. Тэгвэл бүх төрийн албан хаагчид тэгвэл яах юм бэ. Эсвэл төрийн албан гэж байхгүй бүгдийг нь улс төрийн алба болгоё л доо. Мерит зарчмын тухай ярьж, төрд тангараг өргүүлэх ямар учиртай юм. Тиймээс жирийн иргэн улс төрд орох, төрийн албанд орох хоёр ялгаатай гэдгийг эрх зүйн хувьд заавал эргэж харах шаардлагатай болж. Нэг улс төрийн амбицтай төрийн албан хаагчийн заргаар олон зуун сонгогчдын эрхийг хязгаарлах шийдвэр гаргадаг Цэц ч гэж юу юм.
-Эрдэнэт үйлдвэрийн 51 хувь Английн Арбитрийн шүүхээр орж Монгол Улс 100 гаруй сая ам.долларыг эргэн төлөхөөр боллоо. Энэ мөнгийг Монгол Улсын Засгийн газар, Эрдэнэт үйлдвэр, Жастын Батхүүгийн хэн нь төлөх юм бэ?
-Эрдэнэт үйлдвэр төлөх үү, төсвөөс төлөх үү гэдэг нь зарчмын ялгаа байхгүй. Зарим хүмүүс төсвөөс мөнгө гарахгүй гэж тайлбар хийх гээд байх юм. Үгүй ээ, Эрдэнэтээс мөнгө гарч байгаа бол төсөвт төлөх байсан ашиг юм уу, хуримтлалаас нь гарч байгаа. 51 хувь нь төрийн өмчит үйлдвэр юм чинь төр л үүргээ хүлээнэ. Ард түмний толгойг эргүүлэх шаардлагагүй. Дараа нь буруутай этгээдээр нь төлүүлнэ гэх юм. Буруутай этгээд нь хэн юм. Ийм хариуцлагагүй үйлдлийн мөнгийг төр төлж болохгүй шүү гэдгийг хэлье.
Төрийн өмчийг дэндүү их үнэгүйдүүлж, дэндүү улстөржүүлсэн, дэндүү их шулсан. Үүний л гор гарч байна. Төрийн өмч бүрийг улстөрчид өөрсдөдөө ашигтай байлгаж ирснийг хаах гэж бид тэмцдэг: Хамгийн ашиггүй үйлдвэрүүд төрийн өмчийн доор бий болдог. Улстөрчдийн томилгоо, бизнесийн шахаа үеийн үед явж ирснийг таслан зогсоох шаардлагатай. Хувийн хэвшилтэй хамтарч байж зөв менежмэнт явна. Хувийн өмчийн хяналт орсон байхад тэнд үргүй зардал багасна. Ирээдүйгээр харсан технологийн шинэчлэл явагдана. Улстөрчид шинэчлэлийг хэзээ ч хийхгүй гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.
-МАН-ын бүлэг доторх талцал ажил явуулахгүй байна уу?
-МАН-ын бүлэг 65 гишүүнтэй. 65 гэдэг асар том тоо. Бүхнийг шийдэх чадвартай тоо. Заримдаа хүмүүс “Та нар яагаад үймүүлээд байгаа юм, ажлыг нь хийлгэхгүй” гэдэг. Би “Эд нар 65-уулаа. Бүх шийдвэрийг гаргах хүч нь тэдэнд бий. Тэдний хоёр хуваагдсанд бид яахаараа буруутай байдаг юм” гэдэг. Энэ бүх үл ойлголцол чинь төрийг хүчгүйдүүлж байна. Сүүлдээ эрх ашгийн зөрчилдөөн болж хувирсан. Эдэнд бодлого байхгүй болсон. Зүгээр л чиний, миний хүн, авсан өгсөн авлигын маргаан хийдэг болж. Ийм хүмүүсээс юу хүлээх юм. Төрийн төлөөх бодлого л чухал. Хэн нэгэн хүний амбицад хөтлөгдөж яваа бол харамсалтай. Тэд тийм амархан эвлэнэ гэж бодохгүй байна. Магадгүй нийлээд явбал энэ төрд хэрэгтэй. Даанч нийлээд явах хугацаа байхгүй болсон доо.
-У.Хүрэлсүх бол залуу наснаасаа МАН-д зүтгэсэн. Энэ олон жил явчихаад намаа эвлэн нэгдүүлэх тийм арга ухаанд суралцаагүй байна гэсэн үг үү?
-Аливаа зүйлд лидер гэж байдаг. Намын дарга, Ерөнхий сайд биш л дээ. Лидер гэдэг нь олон араншинтай хүнийг нэгтгэж авч явах чадвар юм. Юмыг авч явна гэдэг бол тухайн хүний ухааны цар хэмжээнээс шалтгаалдаг бодлогын хэмжээний асуудал. Зөв бодлоготой, уужим ухаантай хүнийг хүндэлдэг байхгүй юу. Өнөөдрийн нөхцөл байдлыг хар л даа. Ямар хүмүүс тодорч, ямар хүмүүс бүдгэрч байна вэ. Энэ бүхнийг анзаарах ухаан аль аль түвшиндээ байхгүй болчихсон. Төрийн өлсч байгаа ганц зүйл энэ болсон. Төрийн төлөө биш, идэхийн төлөө сэтгэлтэй байх юм бол ард түмний хүсэн хүлээсэн төр биш. Би үнэхээр юм ярьмаар байдаг ч ийм хүмүүстэй юм ярина гэдэг маш хэцүү. Шийдвэр байхгүй, гоё сайхан үгээр бүхнийг аргацаадаг. Эцсийн үр дүн хэрэгтэй биз дээ. Энэ төрд буруу хүмүүс нь олонх болсон учраас зөв зүйлсийг хийж чадахгүй байгаа юм.
Бид Үндсэн хуулиа өөрчлөх ёстой юм байна. Аливаа зүйлд шалгуур, туршлага, төрийн хүн шүү гэдэг ухамсар байх ёстой юм байна. Аль ч улсад төрийн хүний алхаа гишгээ, хэлж байгаа үг, үйлдэл бүрийг ард түмэн харж байдаг. Энэ бүхэн нь нэг цэгт байвал ард түмэн хүссэн хүсээгүй тэр журманд нь нийцээд явдаг. Өөрсдөө буруу явдалтай байж ард түмнийг зөв яваач ээ гэж шаардах эрх хэнд ч байхгүй. Манай төр ийм л болсон.
