УИХ-ын гишүүн, АН-ын бүлгийн дарга С.Эрдэнэ цаг үеийн асуудлаар сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийлээ.
Тэрбээр “Монгол Улсын Засгийн газар огцроод нэлээд хугацаа өнгөрсөн. Өнөөдөр улс орны хэмжээнд тулгамдсан маш олон асуудал байна. Өвөлжилтийн бэлтгэл ажлыг хангах, жил бүр ярьдаг утаа, хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын ажил, хичээлийн шинэ жилийн бэлтгэл ажил тааруу байгаа, хот тойрсон малын гоц халдварт шүлхий өвчин гээд тооцоод байвал тулгамдсан маш олон асуудал байна. Энэ бүхэнд тодорхой анхаарал хандуулах зайлшгүй шаардлага байна.
УИХ-ын тогтоол гарахдаа тухайн Засгийн газрын Ерөнхий сайдыг огцруулсан тохиолдолд дараагийн үүрэг гүйцэтгэгчийг томилдог. Засгийг эзэнтэй болгож үлдээдэг жишгийг эвдсэн. Үндсэн хуульд Ерөнхий сайд огцорсон бол Ерөнхий сайд, үүрэг гүйцэтгэгчийг томилох заалттай. Явах хүнээр ачаа бүү татуул гэж монголчууд ярьдаг. Нэгэнт огцорсон Ерөнхий сайдаар Засгийн газрын ачааг үүрүүлж явах нь зохимжтой зүйл биш. Тийм учраас АН-ын бүлэг Ерөнхий сайдын асуудлаа шийдэхийг шаардаж байна. Бялуу, суудлаа булаацалдаж байгаа юм шиг чимээ аниргүй байгаад байж болохгүй. Энэ нөхцөлд зориудаар удаашруулж байгаад гайхаж байна. Тиймээс Засгийн газрыг байгуулах асуудлыг яаралтай шийдэх хэрэгтэй байна. Өвөлжилтийн бэлтгэл рүү анхаарахгүй бол шүлхий газар авлаа. Улаанбаатар хотыг тойрсон шүлхийн бүс цагариг үүсгэх хэмжээнд хүрээд байна. Дээр нь шүлхийн вакцинтай холбоотой янз бүрийн мэдээлэл явж байгаа. Чанаргүй, шахааны вакцин оруулж ирсэн гэж байна. Шүлхийн тархац тэлж байгаа нь манай улсын хувьд ноцтой асуудал үүсгэх юм. Үүнийг Засгийн газар анхааралдаа авах шаардлага байна. Улсын хүн амын 50 гаруй хувь нь амьдардаг нийслэл хотын хувьд энэ нь анхаарал хандуулах асуудал мөн. Өнөөдөр нийслэлийн удирдлагууд мөн л дотроо таарамж муутай, хотын олон асуудлыг шийдэх биш ширээ сандлаа булаалцалдсан байдалтай байгаад харамсаж байна. Тиймээс Ерөнхий сайдаа яаралтай томил. Үүсээд байгаа асуудалд ямар гарц, гаргалгаа байгааг олон нийтэд мэдээлэхийг эрх баригчдаас шаардаж байна. “60 тэрбум”-ын гээд байгаа асуудлыг прокурорын байгууллагаас хэрэгсэхгүй болгосон. Хэрвээ үнэхээр эвлүүлэг, гэмт хэргийн бүрэлдэхүүн гэж харж байгаа юм бол нөгөө талдаа асуудал үүсч байна. Энэ мэдээллийг эвлүүлсэн гэмт этгээдүүд хэн бэ. Хэн нийгмийг шуугиулсан шуугиан тарьсан бэ. Монгол төрийн нэр хүндийг цэвэрлэх ёстой. Эзэнгүй хаяж болохгүй.
Оффшорчдод тодорхой хугацаа зааж, мөнгөө эх орондоо оруулж ирэхийг Ерөнхийлөгч уриалсан. Заасан хугацаа нь дуусгавар боллоо. 23-24 этгээдийг шалгаж байгаа гэсэн мэдээлэл надад байна. Өчигдөр ЕТГ-ын дарга АТГ-ын даргатай уулзахад нэг ч хүн мөнгөө оруулж ирсэн алхам, үйлдэл хийгээгүй гэсэн мэдээлэл явж байна. Өнөөдөр хууль, шүүх, цагдаагийн байгууллага, АТГ гээд шалгаж байгаа байгууллага асуудлаа ил тод нээлттэй ярихгүй байгаа. Тиймээс бид энэ асуудалд эмзэглэж байна.
Зуншлагаар нийт нутгийн 60 гаруй хувь гандуу, 50 орчим хувь нь ургацаа алдах урьдчилсан прогноз бий. Ямар арга хэмжээ авч, бэлтгэх хангах тал дээр яаж анхаарч байгаа талаар ямар ч мэдээлэл алга гэдгийг хэлмээр байна.
Тиймээс ээлжит бус чуулганыг яаралтай зарлан хуралдуулж, Засгийн газар, Ерөнхий сайдыг томилох шаардлагатай байна. Ээлжит бус чуулганыг зарлах бас нь шалтгаан нь төсвийн хууль зөрчсөн асуудлыг цэгцлэх. Хүүхдийн мөнгийг нийтэд нь олгох асуудлыг АН дэмжиж байгаа. Угаасаа ч АН-ын санаачлан хэрэгжүүлсэн хөтөлбөр. Гэхдээ хүүхдийн мөнгийг улс төрийн зорилгоор ашигласан. Тухайн үедээ төсвийн батлагдсан эх үүсвэрээс биш өөр санхүүжилттэй тавигдсаныг бид төсвөө тодотгох шаардлага тавьж байлаа. Гэтэл өнөөдөр ОУВС-гийн нэрийг ашиглаж, хүүхдийн мөнгийг олгохгүй болсон шийдвэр рүү явж байна. Хүүхдийн хувь заяа, ирээдүйгээр тоглодгоо эрх баригчид болихыг шаардаж байна. Ээлжит бус чуулганаар зөвхөн хүүхдийн мөнгө биш бусад олон асуудлыг шийдвэрлэх хэрэгтэй. Өнөөдөр гадаад орчинд алт, зэс, нүүрсний үнэ өндөр байна. Манайд орж байгаа орлого хаашаа ороод байна вэ. Оюутолгойн олборлолт, борлуулалтын асуудлаар манай улсын хэмжээнд эрх бүхий байгууллагаас шалгаж тогтоосон мэдээ байхгүй. Бидэнд ирснээр гурван янзын мэдээлэл бий.
“Эрдэнэт”-ийн 49 хувийн асуудал шүүх дээр очоод гацсан. 51 хувийн асуудал Английн арбитрийн шүүх дээр бий. Нэг бол 100 гаруй сая ам.долларын өр төлөх эс бөгөөс үйлдвэрээ өгөх асуудал үүсээд байгааг хэн нь ч ярихгүй байна. УИХ-д хангалттай шийдэх асуудал байна. Цаг хожиж байгаа юм шиг бие бие рүүгээ булхайгаа чихээд, муур хулгана болж тоглох цаг бидэнд байхгүй. Одоо Үндэсний аюулгүй байдлын асуудал, Монгол түмний эрх ашгийг эхэнд тавьсан шийдвэртэй, зоримог алхам хийхгүй бол улс орон чинь хэцүүдлээ гэсэн шаардлагыг АН-ын зүгээс тавьж байна” хэмээлээ.
УИХ-ын гишүүн, АН-ын дарга С.Эрдэнэ мэдээлэл хийснийхээ дараагаар сэтгүүлчдийн сонирхсон асуултад хариулсан юм.
-УИХ-ын дарга хуулиараа Засгийн газар огцорсны дараагаар шууд үүрэг гүйцэтгэгч болж хувирдаг гэж тайлбарласан шүү дээ?
-Нэгэнт огцорсон Ерөнхий сайдаар үүрэг гүйцэтгэгч тавьж явах нь өөрөө ямар үр дүнтэйг бид мэднэ. Тийм учраас л ийм байдлаар явж болохгүй. Тийм учраас УИХ-ын ээлжит бус чуулганыг яаралтай хуралдуулж, дараагийн Засгийн газрыг бүрдүүлэх яаралтай шаардлага байгаа юм. Үүрэг гүйцэтгэгч Ерөнхий сайдтай удаан явж болохгүй гэдэг шаардлага тавьж байгаа. Нэгэнтээ огцорсон бол үүрэгт ажлыг нь шилжүүлэх ёстой. 30 хоногоо хүлээвэл анхны цастайгаа золгоно. Анхны цас орно гэдэг манай орны хувьд маш том дохио санамж. Бүх бүтээн байгуулалт, хөрөнгө оруулалтын ажил зогсоно гэсэн үг. Хадлан тариалангийн хураан авалт ч зогсонайгаа золгоно. Анхны цас орно гэдэг манай орны хувьд маш том дохио санамж. Бүх бүтээн байгуулалт, хөрөнгө оруулалтын ажил зогсоно гэсэн үг. Хадлан тариалангийн хураан авалт ч зогсоно. Ямар ч Засгийн газар байгуулагдсан АН хамтрахгүй гэдгээ илэрхийлсэн. Тиймээс эрх барьж байгаа намын хувьд дотооддоо өөрсдийн асуудлаа шийдээд, Засгийн газраа бүрдүүлээд явах бүрэн боломж байгаа.
-“Эрдэнэт”-ийн 49 хувийн талынхан давж заалдах болон анхан шатны шүүхээр яллаа. Одоо УИХ-ын тогтоол хүчингүй гэсэн үг үү. Энэ талаар тодруулаач ?
-Бид УИХ дээр олон удаа анхааруулж байсан. Аливаа хувийн өмчид улайрч хандах ёсгүй. Шүүх, хуулийн байгууллага асуудлыг шалгаж, тогтоогоогүй байхад УИХ өөрт олгогдсон эрх мэдлээ хэтрүүлж, аливаа асуудалд шийдвэр гаргах нь буруу. УИХ мөрдөн шалгах газар биш, шүүхийн шийдвэр гаргадаг байгууллага ч биш. УИХ бол хууль тогтоох байгууллага. Хууль санаачлах, боловсруулах, батлах хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавих чиг үүрэг бүхий байгууллага. Өнөөдөр өөрт олгогдсон чиг үүргийн хүрээнд холбогдох байгууллага чиглэл өгч, шалгуулан, тогтоолгоод шийдвэрээ гаргасан бол өөр асуудал. Шалгасан тогтоосон зүйл байхгүй, олон түмний сэтгэлзүй дээр тоглолт хийж, шударга болж харагдах бусармаг үйлдэл хийсэн. Энэ нь эргээд шүүхээр шийдвэрлэгдэж байгаа. Шийдвэр гаргасан этгээдүүдэд хариуцлага тооцох ёстой.
-Ээлжит бус чуулганыг хуралдуулах хүсэлтийг АН-ын бүлгээс тавьж байна. Хуралдах болов уу?
-УИХ дахь АН-ын бүлгээс асуудлыг УИХ-ын удирдлагад албан бичгээр тавина. Цаг хугацаа гэдэг маш хатуу шүүгч байдаг. Бид сөрөг хүчний хувьд үүргээ гүйцэтгэж байгаа юм. Бид эрх баригчдад улс орны нөхцөл байдал ямар байгааг анхааруулах үүрэгтэй. Бид адилхан сонгогчдоос сонгогдсон төрийн түшээд. Тиймээс асуудлыг шийдвэрлүүлэхэд анхаарах үүрэгтэй.
-УИХ-ын гишүүн А.Сүхбат Ардчилсан намд орох өргөдлөө өгсөн гэж үнэн үү?
-Өнөөдрийн байдлаар А.Сүхбат гишүүн ямар нэг өргөдөл өгсөн зүйлгүй. А.Сүхбат гишүүн өмнө нь манай намд байсан. Төв шуудангийн урд талын байранд байхад Ардчилсан намын батлах гардаж авсныг би маш сайн мэдэж байна.
-ОУВС-гийн хөтөлбөрийн гурав дахь шатны яриа хэлэлцээр тун удахгүй явагдах ёстой. Гэтэл Засгийн газартай холбоотой асуудлаас үүдэж саад бэрхшээл тулгарч болзошгүй байна. Та үүнийг юу гэж харж байна вэ?
-Бодит нөхцөл байдлаа эргээд харах юм бол Засгийн газарт найдах хэрэггүй. Хүүхдийн мөнгө олгоход 244 тэрбум төгрөг зарцуулдаг. Гэтэл 6 тэрбум төгрөг хүүхдүүдээсээ харамласан. Харин өөрсдөө 800, 900 тэрбум төгрөгөөр ашиг сонирхлын зөрчилтэй концессын гэрээ хийж байгаа нь зүй ёсны хэрэг биш. Хоёрдугаарт, цалин тэтгэврээ нэмээгүй байж сайд нарын зардлыг 400 гаруй тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлсэн.Үнэхээр ард түмнийхээ төлөө ажиллаж байгаа Засгийн газар, монголын төр л юм бол өөрсдөө хэмнэх ёстой. Ингэж байж цалин тэтгэврээ тав, арван мянга гэхгүй нэмэгдүүлэх боломжтой болно. ОУВС-гийн хөтөлбөрийн шугамаар орж ирж байгаа мөнгөн дүн гайхамшиг биш. Манайх шиг байгалийн баялагтай, өргөн уудам нутаг дэвсгэртэй улс валютын сангийн хэдхэн ам.доллараар голоо зогоож амьдрах нь өрөвдөлтэй. Чадваргүй Засгийн газрын хийдэг үйлдэл. Том төсөл, том ордоо ашиглаж болно. Жишээ нь, Оюутолгойн олборлолтыг бодитоор шалгаад, хэдэн тонн зэсийн баяжмал экспортолж, хэдэн ам.доллараар зарж байна вэ. Тэр мөнгө хаашаа орж байна вэ гэдгийг тогтоож чадах юм бол валютын сангаас авч байгаа ам.долларыг арав дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний хөрөнгө тайлан тооцоонд оролгүй, гадагш урсаж байхыг үгүйсгэхгүй. Тиймээс өнөөдөр бид аливаад эзэн баймаар байна. Ингэж байж баялгийнхаа бодит өгөөжийг ард түмэнд өгнө. Дэлхийн зах зээл дээр нэг тонн зэсийн үнэ 6700 ам.долларт хүрлээ. Нүүрс сүүлийн гурав дөрвөн жилд өсөөгүйгээр өслөө. 2016 онд Монгол Улс 200 гаруй сая ам.долларын нүүрсний борлуулалт хийж байсан. Өнөөдөр нэг тэрбум 300 сая ам.долларын нүүрсний борлуулалт хийгээд байгаа. Энэ мөнгө хаашаа орсон бэ. Шинэ Засгийн газар байгуулагдахад 22,5 тэрбум ам.долларын өр байсан. Гэтэл өнөөдөр 24,9 тэрбум ам.долларын өртэй болчихлоо. Нэг жилийн дотор 2,5 тэрбум ам.долларын өр тавьсан байна. Юун тэр “Чингис” бонд. “Чингис” бондоор бүтээн байгуулалт хийсэн. Гэтэл бондын мөнгийг нэг дахин нугалах хэмжээний өр жилийн дотор тавьчихсан байна. Үүнийгээ нуугаад ил тод хэлэхгүй байгаа юм. Дээр нь нүүрсний борлуулалтаас орж ирсэн нэг тэрбум ам.доллар хаашаа орсныг бүү мэд. Санхүү эдийн засгийнхаа тайланг нуугаад, ил тод гаргахгүй байгаа. Ийм байдлаар улс орон цааш явахгүй. Тиймээс бид ээлжит бус чуулган хуралдуулахыг шаардана. Бидний шаардлагаар хөдлөх эсэхийг мэдэхгүй. Нөхцөл байдал ямар байгааг мэдээлэх нь бидний үүрэг.
-Хоёр том нам ийм байдалтай байгаад ард түмэн сэтгэл дундуур байх шиг. Харин та бүхний байр суурийг асуумаар байна?
-Ардчилсан намын хувьд шинэчлэлийн ажлаа бодитой явуулж байгаа. Анх удаа нийт гишүүдээсээ намынхаа даргыг сонгосон. Намын дотоод дүрэм журам, өөрчлөлт шинэчлэлийн төлөө өдөр шөнөгүй ажиллаж байна. Ардчилсан намыг шинэчлэгдээгүй гэж хэн ч хэлэхгүй байх. Эрх барьж байгаа намын алдааг Ардчилсан намд тохох гэж байгаа нь буруу. Хоёрдугаарт, Засгийн газар солигдсоноор нөхцөл байдлыг дүгнэж болохгүй. Муу ажиллах юм бол ямар ч Засгийн газар огцрох ёстой. Тэрнээс тогтвортой байгаа нь энэ гээд чадваргүй Засгийн газрыг удаан ажиллуулах нь илүү хохирол авч ирнэ. Тухайн эрх барьж буй нам бодлогоо тогтвортой явуулах нь чухал. Би нэг зүйлийн хэлье. Ардчилсан өөрийнхөө Засгийн газрыг огцруулж байсан жишээ ховор. Харин манай Засгийн газрыг сөрөг хүчнүүд огцруулдаг байсан. Нэг үгээр хэлбэл Ардчилсан нам дангаараа хэзээ ч засаглаагүй. Өмнөх Сангийн сайд Ч.Улаан байсан дараа нь Ж.Эрдэнэбат болсон. Монгол банкны тэргүүн дэд захирал Б.Жавхлан гишүүн байсан. Төсвийн байнгын хорооны дарга Ц.Даваасүрэн байсан гээд ярих юм бол 2012-2016 оны Монгол Улсын нийгэм эдийн засгийн бодит дүр зургийг МАН мэдэхийн дээдээр мэднэ. Тухайн үед эдийн засгийг чиглүүлж байсан нам нь ардын нам юм. Гэтэл сонгуулийн дараа бүгдийг харлуулах шаардлага байсан юм уу, үгүй юм уу. Улс орноор тоглож байгаа юм уу яаж байгаа юм.
-Хэвлэл мэдээлийнхэн Засгийн газрыг огцруулаад дараагийн ээлж хоолондоо ордог гэх яриа бий. Засгийн газраа огцруулснаар ажил сайжирсан түүх бий юу?
-Би энэ асуудалд хариулт хэлж мэдэхгүй байна. Гэхдээ хариуцлага тооцож байгаа нь эрүүл байгаагийн шинж. Дарангуйлалтай улс оронд шүүмжилсэн нэгнийгээ нухчин дардаг. Засгийн газар нь болохгүй байсан ч болж байгаа мэт ажилласаар байдаг. Ардчилалтай улс оронд огцорч л байдаг, дараагийнх нь байгуулагдаж л байдаг. Харин төрийн бодлого тогтвортой байх ёстой. Ардын намын хоёрдугаар ээлж хоолонд орох эсэхийг би хэлж мэдэхгүй. Эрх барьж буй намын дотоод асуудал байх. Яагаад эрүүл бус гэж. Ажил хийж чадахгүй байгаа Засгийн газартаа хариуцлага тооцож чадаж байна шүү дээ. Би Ардын намыг эрүүл байгаа юм байна гэж харлаа. Булхай, хулгайгаа нуухгүй байна. Харин Ардын намын албан тушаал наймаалцсан асуудал эцсийн үр дүнд огцруулах үндэслэл болсон.
-Дараагийн Засгийн газрыг дэд сайдгүй байгуулаасай гэсэн хүлээлт иргэдэд их бйх шиг байна?
-Дэд сайд гэдэг орон тоо бол эвслийн Засгийн газрын үед байж болно. Яагаад гэхээр эвслийн Засгийн газарт байгаа намууд бие биедээ хяналт тавих орон тоо. Гэтэл дангаараа шахуу парламентаа бүрдүүлсэн намд дэд сайдын шаардлага байхгүй. Би өнгөрсөн 2012-2016 онд Засгийн газарт ажилласан. Дэд сайд хэрэгтэй гэж хэлж чадахгүй. Өнөөдөр фейсбүүк, твиттерийн жиргээч дэд сайд нараа байлгаж байхаар хүүхдийн мөнгөө өгье. Цалин, тэтгэвэр, багш нарын цалинг нэмье. Ийм боломж бий. Харин Ардын намд тийм хүсэл алга.
