УИХ дахь Ардчилсан намын бүлгийн дарга Д.Эрдэнэбат цаг үеийн асуудлаар сэтгүүлчдийн асуултад хариуллаа.
-Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувийн хувьчлалын асуудалд таны нэр холбогдоод байгаа гэх асуудлаар ЗГХЭГ-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ мэдээлээд байгаа. Энэ асуудалд та тайлбар өгөөч?
-Улс төрд үүссэн нөхцөл байдлаас болж мэдээллийг нээлттэй өгөх нь зүйтэй гэж үзэж байна. Миний бие өнгөрсөн долоо хоногт томилолттой байхгүй байсан. Энэ хооронд янз бүрийн мэдээлэл цацагдсан байна. Эрдэнэт үйлдвэртэй холбоотой асуудлаар ЗГХЭГ-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ хийсэн мэдээллийг би үзсэн. Тус мэдээлэлд дутуу зүйл олон байгаа. Тухайн үеийн Засгийн газрын тэмдэглэлийг ил болгосон нь маш зөв. 2016 оны зургадугаар сарын 09-ны анхдугаар хуралдааны мэдээлэл юм. Аж үйлдвэрийн сайдынхаа хувьд уг асуудлыг хэлэлцүүлэхээр Засгийн газрын хуралдаанд оруулсан бичиг байгаа. Улмаар Засгийн газрын хуралдаанаар уг асуудлыг хэлэлцсэн. Ил болгоод байгаа тэмдэглэлээс анхаарлыг татаад байгаа зүйл нь ОХУ-ын "Ростех"-ийн захирлаас ирсэн бичиг. Тус бичгийг орчуулаагүй Орос хэл дээр нь байгаа бичгээр нийтэд тараасан байна. ЗГХЭГ-ыг орчуулгыг нь хийж гаргаасай гэж хүсч байна.
Учир нь тус бичигт яагаад төр энэ мөнгийг гаргах боломжгүй болсон бэ гэдэг асуултын хариулт байгаа. Өөрөөр хэлбэл, Оросын 49 хувийн хувь эзэмшлийг зарах саналтай байна гэсэн утга бүхий хандсан захиа. Захианд "энэхүү хувийг зарахын тулд бид төлбөрийн хугацааг ажлын 12 хоногоос доошгүй хугацаанд тогтоож байна" гэдэг өгүүлбэр. Уг бичиг 2016 оны зургадугаар сарын 01-нд үйлдэгдээд Монгол Улсын Засгийн газарт ирсэн. Бичиг яг хэдний өдөр ирсэн гэдгийг Засгийн газрынхан өөрсдөө шүүгээд олчих байх. Ажлын 12 хоногийн хугацаанд ОХУ-ын зарах гэж байгаа 49 хувийг Монголын төр эрх зүйн шийдвэрийг гаргахын тулд буюу 400 сая ам.долларыг босгож чадах уу гэдэг асуудал үүссэн. Одоо "бид мөнгө болгоод л авчих байсан" гээд яриад суух амархан.
Тэгвэл ярих, хийх хоёрын хооронд асар том зөрүү байдаг гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Засгийн газрын хуралдаанаар асуудлыг хоорондоо хэлэлцээгүй биш хэлэлцсэн. Миний танилцуулга дээр тодорхой хэлсэн байгаа. Санхүү эдийн засгийн хувьд төр өөрөө худалдан авах боломжгүй нь үнэн юм байна. Өөрөөр хэлбэл, 12 хоногийн хугацаанд багтахгүй юм байна. Учир нь тухайн үед 2019 оны тавдугаар сарын 20-нд ээлжит чуулган завсарлачихсан байсан.
Засгийн газрын хуралдааны нууцын зэрэглэлтэй тэмдэглэлээс надад хадгалагдаж байгаа нэг зүйл байгаа. Одоо тэмдэглэл ил болсон учир та бүхэнд задалж байна. Тус тэмдэглэлийн гуравдугаар заалт дээр УИХ-ын ээлжит сонгууль болж байгаатай холбоотойгоор УИХ-ын 2016 оны хаврын ээлжит чуулган завсарласан. Гэхдээ худалдан авсан талаар УИХ-д танилцуулан хэлэлцээрийг соёрхон батлах хуулиудыг хүчингүйд болсонд тооцох асуудлыг УИХ-д оруулах арга хэмжээ авахыг Аж үйлдвэрийн сайд Д.Эрдэнэбатад даалгасан гэсэн тэмдэглэл байгаа. Хэрвээ уламжлагдах чанар байсан бол дараагийн шинэ УИХ бүрдэхэд шууд энэ асуудлыг хэлэлцэх боломж байсан. Харамсалтай нь асуудлыг хэлэлцээгүй шууд улс төржилт рүү явуулсан гэдгийг та бүхэн мэдэж байгаа. Эцсийн дүнд би Аж үйлдвэрийн сайдын хувьд зарчим, бодлого хоёрын шийдэл дээр зогссон. Учир нь нэгэнт Монголын төр худалдаж авах боломжгүй учир хүний нохой идэхээр өөрийн нохой идсэн нь дээр гэдэг үг байдаг даа. Монгол Улсад 49 хувь нь орж ирээд Эрдэнэт үйлдвэр бүхлээрээ Монголын өмч болох нь улс төрийн зөв шийдэл байна гэдэг байр суурийг би өнөөдрийг хүртэл дэмждэг. Тиймээс ч Засгийн газар шийдвэрээ гаргасан гэж би ойлгож байгаа. 2016 оны зургадугаар сарын 19-ий хуралдаанд асуудлыг хэлэлцүүлэхээр би оруулж, танилцуулгыг хийсэн. Харин зургадугаар сарын 13-ны хуралдаанд би байгаагүй ч гэсэн Засгийн газрын шийдвэр гарсан. Энэ бол хамтын шийдвэр байсан.
49 хувийн хулгай гэдэг асуудал бол өөр асуудал. ОХУ-ын худалдахаар санал болгосон асуудлын Монголын төр хэлэлцээд Монгол Улсад оруулж ирсэн нь хулгай үйлдэл огт биш. Улс төрийн шийдвэр байсан юм. Би Засгийн газрын энэ шийдвэрийг зөв гэж бодож байгаа. Учир нь өнөөдөр Эрдэнэт үйлдвэр хувийн ч бай, төрийн ч бай ямар ч байсан 100 хувь Монголын өмч болчихсон байгааг хэн ч буруутгаж чадахгүй. Харин энэ үйлдвэр цаашдаа ажиллахдаа улс төрийн хэлээр биш эдийн засгийн хэлээр ярьж ажиллаасай гэж хүсч байна.
Нэг танилцуулга дээр гарсан байсан. 2016 онд Эрдэнэт үйлдвэр ОХУ-ын хувьцаатай байх үеийнхээ шилжилтийн үе дээр 70 гаруйхан тэрбум төгрөгийн татвар улсад төлсөн байдаг. Тэгвэл улсад төлсөн татвар нь 2018 онд 9 дахин нэмэгдсэн байгаа юм. Тиймээс Эрдэнэт үйлдвэрийн Оросын 49 хувь Монгол Улсад орж ирснээр эдийн засгийн хувьд ашигтай болсон гэдгийг тоон хэлээр нотолж байгаа асуудал юм гэдгийг бид хаа хаанаа ойлгох хэрэгтэй.
-Асуудал яригдаж байх үед "Ростех" -ийн 2010-2012 оны ногдол ашиг төлөгдөөгүй гэдэг асуудал яригдаж байсан. Энэ хугацааны хэчнээн төгрөгийн асуудал яригдаж байгаа вэ. Тухайн үед Санкт Петербург эдийн засгийн уулзалтын үеэр Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувийг зарах асуудал яригдаж байсан шүү дээ?
-ОХУ өөрийнхөө 49 хувийг зарах шалтгаан нь тухайн үеийн Эрдэнэт үйлдвэрийн эдийн засгийн нөхцөл байдал хүндрэлтэй олон жил ногдол ашиг төлөөгүй учир ашиггүй байна гэж үзсэн гэж ойлгож байгаа. Энэ бол ОХУ-ын өөрийнх нь шийдсэн асуудал. Би буруу тооцоогүй бол дөрвөн жилийн ногдол ашгийн хэмжээ 100 гаруй сая доллар байсан болов уу гэж бодож байна. Харин энэ хэлцлээрээ ногдол ашгийнхаа асуудлыг Монголын талыг өөрсдийнх нь шийдэх эрхийг нь хувьцаа зарах үеэрээ шийдсэн байх гэж ойлгож байгаа.
-Төрд мөнгө байхгүй байсан гэдэг асуудлаа тайлбарлаад өгөөч?
-Нэгдүгээрт, тухайн үед төрд 400 сая ам.доллар огт байгаагүй. эдийн засгийн хүндрэлтэй байсан учир мөнгө байхгүй байсан гэдгийг хүн бүр мэдэж байгаа. Хоёрдугаарт, ажлын 12 хоногийн хугацаанд багтааж Монголын тэр их хэмжээний мөнгийг босгож чадахгүй байсан гэдгийг бид хэлээд байгаа юм. Тиймээс ч энэ асуудал үүссэн.
-Эрдэнэт үйлдвэрийн дансанд 3/1 нь байсан гэдэг зүйл яригдаад байгаа. 400 сая ам.долларын ихэнх нь Монгол банкнаас гарсан гээд байсан?
-Ер нь санхүүгийн тухай асуудлыг Засгийн газар шийддэг юм биш. 49 хувийн хулгай гэх асуудлыг мөнгө угаалт хийсэн гэж яриад байна. Мөнгө угаалт гэж юу байдаг талаар олон улсын хэлээр нэг тодорхойлолт гарах байх. Уг нь санхүүгийн асуудлыг шүүх, хяналтын байгууллага л шийдэх ёстой. Худалдан авах санхүүгийн асуудлыг буруу босгосон уу, эсвэл зөв босгосон уу гэдгийг Засгийн газрын шийдэх асуудал огт биш. Засгийн газар тухайн үед өөрийнхөө улс төрийн шийдвэрийг гаргасан. ОХУ-ын 49 хувийг Монгол улсад оруулж ирэх нь улс төрийн зөв шийдэл гэдэг шийдвэр гаргасан.
-Тухайн үед Аж үйлдвэрийн яамнаас 90 сая ам.доллар шилжсэн гэдэг баримтыг дэлгээд байгаа?
-Тэр нэг хүснэгт үзүүлсэн байсан. Аж үйлдвэрийн яаманд тухайн үед 90 сая ам.доллар битгий хэл 9 сая цент ч байхгүй байсан. 2016 оны Аж үйлдвэрийн яамны төсвийг хараарай. Орлого, зарлага бүгд байж байгаа. Тэрийг татаж аваад үзэх хэрэгтэй. Зүгээр л энэ асуудалд улс төрийн байдлаар Аж үйлдвэрийн яамыг татаж оруулна гэж байхгүй. Тэр тайлбараа нөхдүүд хийх байх. Хэрвээ зээлтэй холбоотой асуудал байна гэвэл асуудал нь Хөгжлийн банкны асуудал болж хувирах болно. Түүнээс Д.Эрдэнэбат гэдэг хүн 90 сая ам.доллар яамнаасаа гаргаад л баталгаанд нь гарын үсэг зураад өгчихсөн зүйл огт байхгүй. Энэ бол жинхэнэ гүтгэлэг.
-Онцгой дэглэмийг та юу гэж харж байна. 49 хувийн талаас томилогдсон 8 хүнийг чөлөөлсөн?
-Монголын төр онцгой дэглэм гэдэг хууль БНМАУ-ын бага хурлын тогтоолыг хоёр дахь удаагаа хэрэгжүүлж байна. Энэ нь өөрөө Үндсэн хууль зөрчсөн үйлдэл мөн. Шинэ Үндсэн хуулийн хамгийн сүүлд "шинэ Үндсэн хууль батлагдсанаар өмнөх хуульд үйлчилж байсан бүх төрийн хууль тогтоомжууд хүчингүй болсон тооцно" гэсэн заалт байгаа. Гэтэл 1991 оны бага хурлын тогтоолыг энэ Засгийн газар ашиглаж байгааг би ойлгохгүй байгаа. Уг асуудалд Засгийн газар өөрөө тайлбар хийх байх.
-Сөрөг хүчний бүлгийн даргын хувьд онцгой дэглэм гэдэг хууль хоёр удаа ашиглагдахдаа зөвхөн Эрдэнэт үйлдвэр дээр ашиглагдаж байгааг юу гэж харж байгаа вэ?
-Энэ УИХ-ын өөрийнх нь алдаа. Өөрөөр хэлбэл, шинэ Үндсэн хууль батлагдсаны дараа бүх БНМАУ-ын хуулиуд бүгд хүчингүй болсон байх ёстой. Би онцгой дэглэм гэдэг хуулийг хүчингүй болсон хууль гэж үзэж байгаа. Бид хуулиа л мөрдөх хэрэгтэй. Энэ асуудлыг УИХ-аар зайлшгүй ярих асуудал гэж үзэж байгаа. Түүнээс Эрдэнэт үйлдвэр гээд үүсээд байгаа асуудалтай холбоотойгоор ямар нэгэн арга хэмжээ авахыг би эсэргүүцэж байгаа зүйл байхгүй.
-Өнгөрсөн долоо хоногт Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга З.Энхболд мэдээлэл хийхдээ Эрдэнэт үйлдвэрийн 49 хувийг зарсан асуудлыг тухайн үеийн УИХ-ын даргад мэдэгдэлгүйгээр гэсэн. Тухайн үед танай намынхан нэгдсэн байр суурьтай байгаагүй гэсэн үг үү?
-Тухайн үед Эрдэнэт үйлдвэрийн асуудлыг оруулж ирэхэд "асуудлыг нууцаар хэлэлцэх ёстой" гэдэг олонхийн шийдэл гарсан. Энэ дагуу хэлэлцээд явсан. Ер нь төрийн гурван өндөрлөг гурвуулаа Эрдэнэт үйлдвэрийн асуудлаар огт мэдээлэлгүй байна гэдэг асуудлыг би худлаа гэж бодож байна. Яагаад ганцхан Ерөнхий сайд нь мэдээд Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга нь мэдэхгүй байдаг юм. Би бол энэ асуудалд итгэхгүй байна.
Д.Эрдэнэбат: Энэ удаагийн ээлжит бус чуулган томилгоонд чиглэж байгаа гэж харж байгаа
-УИХ-ын ээлжит бус чуулган зарлагдаж байна. Энэ удаагийн ээлжит бус хуралдаанаар хууль хяналтын байгууллагуудыг удирдлагуудыг солих асуудал яригдаж байгаа гэсэн. Энэ тухайд ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэх асуудлын төсөл ирсэн байна. Өнөөдрийн байдлаар албан ёсны захирамж ирээгүй байна. Энэ төслөөс харж байхад Татварын ерөнхий хууль, Ашигт малтмалын гацсан хууль яригдах юм байна. Тэгээд томилгоо яригдах юм байна. Ер нь бол томилгоонд чиглэсэн ээлжит бус чуулган болох юм байна гэж харж байгаа. Томилгоо хийж болно. Гэхдээ хуулийн дагуу л хийх хэрэгтэй. Ээлжит бус чуулгантай холбоотойгоор манай бүлгээс шаардлага хүргүүлсэн асуудлыг би зөв гэж үзэж байгаа. ЖДҮХС-аас зохион байгуулалттай хулгай хийсэн асуудлыг ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэх зайлшгүй шаардлагатай. Учир нь хамгийн ихээр УИХ-ын гишүүдийн болоод УИХ-ын нэр хүндийг унагаж байгаа асуудал бол ЖДҮХС-тай холбоотой асуудал мөн. Тиймээс энэ асуудлыг яаралтай шийдэх нь зөв.
-Прокурорын байгууллагаас УИХ-ын 5 гишүүнийг түдгэлзүүлэх асуудлыг ээлжит бус чуулганаар хэлэлцүүлэхээр оруулж ирэх гэж байгаа гэсэн. Татварын хуулийг батлах гэж байгаа гэх нэрийдлээр зарлаж байгаа ээлжит бус чуулган юу болох гээд байна вэ?
-Бантан болж дуусах байх. Угаасаа л УИХ сүүлийн үед бантан болоод байгааг бид бүгд харж байгаа. Энэ УИХ-д одоо хоёрхон гарц л үлдлээ. Нэг бол тарах. Тарахгүй бол тогтолцооны гажуудал үүсээд байгаа Үндсэн хуулиа өөрчлөх хэрэгтэй. ард нийтийн санал асуулга явуулаад өөрчлөх нь зөв. Чадахгүй бол УИХ тарах нь л зөв.
-УИХ-ын гишүүн Л.Болдын намын гишүүнчлэлээсээ татгалзах асуудал өнөөдрийг хүртэл шийдэгдээгүй байна. Магадгүй энэ асуудал шийдэгдвэл УИХ дахь Ардчилсан намын бүлэг татан буугдах уу?
-Одоо энэ бүлгийн тухай яриаг орхих хэрэгтэй. Бид хаврын ээлжит чуулганы эхэнд шууд бүлгийн үйл ажиллагааг дуусгавар болгох мэдэгдлээ УИХ-ын даргад өгнө. Төслөө бэлдээд гарын үсэг зурчихсан байгаа. Л.Болд гишүүн өөрийнхөө сонголтыг хийсэн юм шиг байна. Өөрийн бодол өөртөө зөв. Бид энэ асуудалд хүндэтгэлтэй хандана. Ямар ч асуудал байхгүй. Бүлэг байхгүй боллоо гээд Ардчилсан нам үгүй болно гэсэн үг биш. бид сөрөг хүчин хэвээрээ байна. Үйл ажиллагаагаа явуулдаг хэвээрээ явуулах болно. Гишүүд нь байна, бидний үзэл баримтлал ч байна. Тиймээс цаашдаа эрх баригчдын алдаатай бүх асуудалд дээр өөрсдийнхөө дуу хоолойг хүргээд явахад ямар ч асуудал байхгүй. Зөвлөлийн хэлбэрт шилжээд л явна. Яахав алдагдах боломж нь завсарлага авах асуудал л алдагдах байх. Тиймээс бүлгийн асуудлаар улс төржих ямар ч шаардлага байхгүй.
-Эрдэнэт үйлдвэрийн 51 хувийг барьцаанд тавьсан асуудлын талаар ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Эрдэнэт үйлдвэрийн 51 хувийг барьцаанд тавьсан асуудлыг зарим нэг хүн зөвтгөх гээд оролдоод байна. 51 хувь чинь барьцаалагдаагүй юм гээд байгаа. Гэтэл асуудал нь "барьцаалагдсан" эсэхдээ биш. гол асуудал нь үүссэн бодит хохиролдоо байгаа юм. Эрдэнэт үйлдвэрийг бүхэлд нь барьцаалсан гэх үү юу гэх юм ямар ч л байсан гэрээ байгуулаад, үйлдвэрт 100 гаруй сая ам.долларын бодит хохирол бий болгосон нь үнэн. Гэтэл энэ хохирлыг барагдуулах талаар эрх баригчид огт дуугарахгүй байгааг би буруу гэж үзэж байгаа. Эрдэнэт үйлдвэртэй холбоотой 49 хувийн санхүүгийн асуудлыг хууль хяналтын байгууллагаар нь шалгуулах нь зөв. Одоо 49 хувь Монгол Улсад орж ирснийг төлөө Д.Эрдэнэбатыг эсвэл өөр хэн нэгнийг хулгайчаар дуудаад улс төр хийхээ болих хэрэгтэй. Улс төржиж болдог сэдэв болохгүй сэдэв гэж байна. Харин 51 хувийн үүсчихсэн хохирлыг яаж барагдуулах эсэх талаар ойрын хугацаанд асуудлыг нэг тийш нь шийдэх хэрэгтэй байна. Энэ бодит хохирол болох өдөр болгон гүйгээд байгаа хүүгийн асуудлыг маш хурдан шийдэх нь тулгамдсан асуудал болоод байна.
